Leestip: het succesverhaal van Heleen Snijder en Susette Lataster, twee onderzoekers die in 2022 de training hebben gevolgd. In de Volkskrant vertellen zij hoe zij middels PAR verandering teweegbrengen op de werkvloer.
De vierdaagse training ‘Participatief Actieonderzoek voor Gezondheidszorg en Welbevinden’ (3 ECTS) gaat weer van start en wel op woensdag 13 maart tot vrijdag 15 maart, inclusief een terugkombijeenkomst op 17 mei.
De volgende onderwerpen komen aan bod:
Basisprincipes van PAR, achtergronden, relevantie
Rol van de onderzoeker/onderzochten, partnerschap, dialoog
Ethiek en kwaliteitscriteria
Fasen in het proces: van begin tot einde samenwerken
Collectieve actie, empowerment en verandering
Creatieve, participatieve methoden van dataverzameling en –analyse
Reflectie en evaluatie ten behoeve van verandering en impact.
Je kunt je weer inschrijven voor de nieuwe PAR cursus! De trainingsdagen vinden plaats op maandag 13, dinsdag 14 en woensdag 15 juni 2022. We hopen bij deze werksessies live ontmoeting te kunnen organiseren.
Afgelopen week was de laatste bijeenkomst van de PAR training 2020/2021. Met veel plezier rondden we de online training dinsdag af. Ondanks alle uitdagingen van online, experimenteerden we dit jaar met een digitale versie van de PAR training. Dit bracht tegelijkertijd ook voordelen met zich mee: deelnemers leerden ook over online interactie en creatieve technieken die ze makkelijke konden inzetten in hun eigen PAR projecten in deze online tijden.
Een paar reacties van deelnemers op de training:
“Ik heb veel geleerd en opgestoken door zowel jullie ervaringsverhalen als de verhalen van de andere deelnemers in de training. Ik waardeerde jullie initiatieven om elkaar als groep te leren kennen zoals het wandelen en bellen met een andere deelnemer. Uit mijn comfortzone maar achteraf iets wat ik als idee meeneem naar mijn eigen werk.”
“Ontmoetingen met anderen die zich bezigen met PAR; diverse werkvormen en praktische handvatten. Voorbeelden van sucessen en missers. Mooiste wat ik heb meegenomen uit de PAR training zijn de achterliggende waarden. PAR als niet alleen een methodiek, maar juist ook als een manier om onderzoek dichter bij diegene te brengen die er baadt bij hebben. Erg mooi als dat besef indaalt.”
“Veel ruimte voor het gesprek, veel verschillende oefeningen afgewisseld met theorie en praktijkvoorbeeldenVeel ruimte voor uitwisseling en eigen inbreng. Goede mix van lezingen, (creatieve) opdrachten en werkgroepjes. Fijne afwisseling. Leuke, diverse groep met deelnemers. Er werd tijd gemaakt om elkaar te leren kennen en te netwerken.”
Wat zijn de positieve effecten van participatief actieonderzoek (PAR) voor oudere deelnemers? Elena Bendien, Barbara Groot en Tineke Abma (Leyden Academy en Amsterdam UMC) deden er onderzoek naar in samenwerking met de Zeeuwse vrijwilligersorganisatie Feest van Herkenning. Eind 2020 zijn hun bevindingen gepubliceerd in het artikel Circles of impacts within and beyond participatory action research with older people in wetenschappelijk tijdschrift Ageing & Society. Het artikel focust op de diverse typen impact die het kan hebben op de deelnemende ouderen, en hun onderlinge wisselwerking.
Aanleiding en aanpak Onderzoekers praten al lang over het positieve effect van PAR op de deelnemers en de gemeenschappen waar zij wonen en werken, maar de impact is lastig te ‘meten’. Een succesvol PAR-project brengt in eerste instantie subtiele verschuivingen teweeg in de levensopvattingen van de deelnemers. Deze verschuivingen zorgen er vervolgens voor dat de deelnemende ouderen geleidelijk aan hun mening durven te uiten, initiatief (over)nemen, van elkaar willen leren en in staat zijn op het eigen handelen als team te reflecteren. Wanneer een PAR-project succesvol is, wordt de verandering ten slotte de norm; de ouderen voeren zelfstandig acties. Dit betekent dat na het vertrek van de onderzoeker het proces van actieve participatie doorgaat.
Er zijn voorbeelden van PAR-projecten in de literatuur, maar slechts in weinig projecten waren ouderen als co-onderzoekers betrokken. Het artikel in Ageing & Society beschrijft en analyseert een project in Zeeland dat door en met ouderen is geïnitieerd en uitgevoerd. De analyse is gericht op het identificeren van de verschillende vormen van impact, namelijk de impact op het persoonlijke niveau, de impact op het teamniveau en ten slotte op het niveau van de gemeenschap waar het project is uitgevoerd.
Feest van Herkenning Het artikel is gebaseerd op een onderzoeksproject dat in 2017 en 2018 in de provincie Zeeland werd uitgevoerd, met behulp van een subsidie van vermogensfonds FNO. De vrijwilligersorganisatie Feest van Herkenning was de onderzoekspartner. Zij zijn al zeven jaar bezig met ‘reminiscentiewerk’: met voorwerpen uit het verleden gaan vrijwilligers, vrijwel altijd oudere mensen, naar instellingen waar mensen met dementie wonen. Aan de hand van deze koffertjes met voorwerpen, zoals ouderwetse schoolspullen of kledingstukken, komen ze met mensen in gesprek, zelfs met mensen die nog maar moeizaam kunnen praten. Bekijk deze video voor een introductie. Feest van Herkenning benaderde de onderzoekers met de vraag hoe het de duurzaamheid van de organisatie kan waarborgen door meer vrijwilligers te betrekken en meer reminiscentiesessies te organiseren, ook voor thuiswonende ouderen.
Van uitvoeren naar initiatief nemen Dankzij het participatief onderzoeksproject ontstond binnen deze organisatie een hecht team van ouderen dat in anderhalf jaar een indrukwekkend proces heeft doorgemaakt. Van de positie van voornamelijk uitvoerende vrijwilligers, groeiden zij in de rol van initiatiefnemers van projecten die vandaag in de hele provincie Zeeland bekend zijn. Zo zijn er herinneringssessies voor alle ouderen in alle regio’s van Zeeland georganiseerd, zijn nieuwe verbanden opgebouwd met andere vrijwilligersorganisaties en is de gratis herinneringskrant Zeeuws Weerzien in de provincie geïntroduceerd, een initiatief dat volledig door de vrijwilligers van dit project is ontwikkeld en uitgevoerd. Impact op drie niveaus In het artikel in Ageing & Society is de ontwikkeling van dit project op twee manieren gevolgd. Er wordt een narratief account gegeven van de belangrijkste fasen, vergezeld van een analyse van de impact die PAR heeft op de individuele deelnemers, op het team als geheel en op de gemeenschap waar het vrijwilligerswerk wordt uitgevoerd. In elke fase geven we voorbeelden van de complexe interactie tussen de deelnemers, het onderlinge leerproces, de kracht van een individueel voorbeeld en de co-creatie die naar aanleiding van de groeiende betrokkenheid en het gevoel van verantwoordelijkheid tot bloei is gekomen. In de discussie wordt stilgestaan bij de wijze waarop deze typen van impact elkaar kruisen en versterken, maar ook bij de hindernissen die de deelnemende ouderen ondervinden, waaronder de aangeleerde genderrollen en de fragiele gezondheid.
“De ultieme burgerparticipatie” Onze analyse toont aan dat de impact van PAR zowel op individueel niveau als op gemeenschappelijk niveau plaatsvindt, maar belangrijker nog, dat de diverse typen impact niet los van elkaar staan en elkaar zelfs beïnvloeden. Het feit dat de impact op diverse niveaus plaatsvindt, waarborgt tevens de duurzaamheid van de positieve veranderingen. Onderzoeker Elena Bendien: “Het uitvoeren van PAR projecten met oudere co-onderzoekers vraagt veel tijd, maar het is zeer de moeite waard. De co-onderzoekers nemen op den duur de rol van community-leiders op zich. Dit is de hoogst mogelijke stap in burgerparticipatie en de allermooiste beloning voor ons als onderzoekers.”
In co-creatie met ouders en kraamverzorgenden op zoek naar de waarde(n) van kraamzorg.
De Kraamdialoog is een co-creatie met ouders, kraamverzorgenden, twee managers van een kraamzorgorganisatie in Gelderland, een onderzoeker en een ontwerper/PAR facilitator. De Kraamdialoog vond plaats van juni t/m november 2020 en bestond uit een voorbereidingsfase, een opdracht per post (acht deelnemers), twee live-sessies (met elk 14 deelnemers) en een analysefase. Eén kraamverzorgende was als co-onderzoeker nauw betrokken in alle fasen van het proces. In dit bericht delen we graag iets over deze bijzondere samenwerking en de resultaten van de co-creatie. Een wetenschappelijk artikel over dit unieke actieonderzoek is in voorbereiding.
Flexibele kraamzorg Ruim drie jaar lang deed Fleur Lambermon (RadboudUMC) onderzoek naar meer flexibiliteit in de kraamzorg. In haar onderzoek Kraamzorg 2.0konden ouders kiezen voor het flexibel spreiden van de kraamzorguren over een periode van maximaal 14 dagen (zogenoemde ‘flexibele planning’). Een controlegroep ontving de standaard planning van acht aaneengesloten dagen. Naast het effect van meer flexibiliteit op de kwaliteit van kraamzorg, heeft Fleur onderzoek gedaan naar de ervaringen van ouders en kraamverzorgenden met deze flexibele planning. Op basis van deze kwalitatieve studies, zijn vier uitdagingen geformuleerd die een flexibele planning in de kraamzorg bemoeilijken.
Vanuit ZonMw was subsidie beschikbaar gesteld om aanvullend onderzoek te doen naar mogelijke oplossingen om een succesvolle implementatie van meer flexibiliteit in de kraamzorg te faciliteren. Gezien de complexiteit en de verschillende ervaringen van ouders en kraamverzorgenden was een co-creatieve onderzoeksmethode het meest passend. Het doel van dit traject was om samen met ouders en kraamverzorgenden – in dialoog – tot oplossingen voor de uitdagingen van flexibele kraamzorg te komen. Als grafisch ontwerper en humanisticus met PAR keurmerk sloot Marielle Schuurman aan om deze co-creatie mede te faciliteren.
Kijken naar de pijnpunten Co-creatie die gericht is op het zo geruisloos mogelijk implementeren van een lastig concept, leek ons niet passend en geen recht doen aan de complexiteit van de kraamzorg en de mensen die hierbij betrokken zijn. Enerzijds omdat de gewenste uitkomst van co-creatie per definitie niet van tevoren vast kan liggen. Zonder openheid naar het uiteindelijke resultaat kan er geen co-creatie zijn! Anderzijds omdat de uitdagingen uit de studie Kraamzorg 2.0 een aantal gevoelige aspecten van de huidige kraamzorg bloot legden. Dit perspectief zorgde voor een opening om de uitdagingen van flexibele kraamzorg anders te framen. Door naar de onderliggende ‘pijnpunten’ te kijken, kon er een gedeelde basis – common ground – gevonden worden. Deze gemeenschappelijke basis is nodig voor het samen creëren van passende oplossingen.
Het komen tot een dialoog tussen ouders en kraamverzorgenden was ons doel voor de eerste sessie. Tijdens de tweede sessie was het doel om in dialoog samen oplossingen te creëren. De deelnemers kregen de opdracht om de gevonden oplossingen ook direct te adresseren: wie of welke speler in de kraamzorgketen kan met deze oplossing iets doen?
Samen aan tafel De meeste waardevolle uitkomst van de twee sessies (en de inspirerende gesprekken met de co-onderzoekers tijdens de voorbereiding) is dat de waarden die kraamverzorgenden en ouders in de kraamweek belangrijk vinden heel dicht bij elkaar bleken te liggen. Door niet alleen te kijken naar de ervaringen, maar juist een laagje dieper te gaan naar de onderliggende waarden, kwam een prachtige dialoog op gang. De metafoor van een gedekte tafel die uitnodigt om samen aan te zitten bleek goed aan te sluiten bij de deelnemers. Ook de werkvormen van bordjes en schoteltjes maakten het speels en laagdrempelig voor alle deelnemers. Niet alleen ouders hebben ‘veel op hun bord’ als er net een baby is geboren, ook kraamverzorgenden herkenden het bord (dat door hen soms tot óver de rand gevuld werd met ervaringen, taken en behoeften) als passende verbeelding van hun rol. Daarnaast is het bord(je) in de dagelijkse praktijk van de kraamzorg voor veel ouders en kraamverzorgenden een herkenbare vorm. Het door de kraamhulp zorgvuldig gerangschikte bordje met fruit zorgt vaak voor een rustpuntje en dankbaarheid in een hectische en intense periode. Het is een tijd waarin ouders zich kwetsbaar kunnen voelen door de vele ervaringen en veranderingen die elkaar in hoog tempo opvolgen.
Tafelkleed als praathulp De oplossingen die door ouders en kraamverzorgenden gevonden werden, hebben we uiteindelijk ondergebracht in vier gebieden: de dagelijkse praktijk in het gezin, de kraamverzorgenden (o.a. houding en vaardigheden), de kraamzorgorganisatie (die de planning verzorgt) en de kraamzorgsector (inclusief zorgverzekeraars, kenniscentrum en opleiding). Sommige oplossingen zijn heel praktisch van aard, zoals een handige gezamenlijke agenda, waarmee kraamverzorgenden en ouders de inhoud en de planning van de zorg samen kunnen afstemmen. Andere oplossingen zijn abstracter, zoals een fundamentele herwaardering van het vak van de kraamverzorgende en het benadrukken van alle onbenoemde dingen die kraamverzorgenden zijn i.p.v. doen. Niet alle zorgaspecten van de kraamzorg zijn te vertalen in taken, maar gaan veel meer over een houding of ‘aanwezig zijn’. Als hier geen woorden aan worden gegeven, mis je een essentieel onderdeel van de kwaliteit van kraamzorg. Alle oplossingen hebben een plek gekregen op een tafelkleed. Dit zorgt niet alleen voor een mooi gedekte tafel, maar fungeert vooral als een hulpmiddel om met verschillende betrokkenen in de kraamzorg in dialoog te gaan over de toekomst van kraamzorg.
Wil je meer weten over de Kraamdialoog? Neem dan contact op met Marielle Schuurman (ontwerper & onderzoeker) of Fleur Lambermon (onderzoeker)
Een team van participatieonderzoekers schreven een Engelstalig artikel over het opzetten van een jongerenraad groep in het ziekenhuis, en de lessen vanuit het perspectief van de kinderen en jongeren. Hierin beschrijven ze de motieven van de jongeren om deel te nemen:
Het ‘leuk’ hebben en ‘dankzij’ hun ziekte mogen meedoen (eindelijk heeft het een voordeel!)
De waarde van lotgenoten support en contact
Bij kunnen dragen aan de verbetering van zorg en onderzoek
Opvallend was dat de jongeren het als lastig ervaarde om gehoord te worden met het ongevraagde advies, omdat ze geen formele status in het ziekenhuis hadden. De formele manieren van participatie brengen voordelen, maar om verandering te bewerkstelligen zijn creatieve vormen van participatie nodig.
Komend jaar zal de kinderraad samenwerken met Kind & Ziekenhuis om te werken aan de betere inbedding van hun werk. Ook wordt gewerkt aan alternatieve participatievormen binnen het ziekenhuis om patiëntgericht te veranderen.
Je kunt je weer inschrijven voor een nieuwe PAR cursus gepland op maandag 7, dinsdag 8 en woensdag 9 juni 2021. De terugkomdag wordt georganiseerd op dinsdag 16 november 2021. Hoewel we streven om deze training fysiek plaats te laten vinden, oefenen we met de aankomende online PAR training in oktober-november 2020 alvast met een digitale versie of eventuele hybride vormen. We kunnen de training daarom altijd ombouwen, mocht dit nodig zijn.
Creatieve oplossingen vanuit mensen in kwetsbare situaties
Vanuit het Centrum voor Cliëntervaringen zijn we bezig met een kort participatief actieonderzoek met co-onderzoekers rondom creatieve oplossingen in coronatijden. Hoe gaat het met hun veerkracht? Wat zijn hun ervaringen met zorg en welzijn deze tijden? De uitkomst van het onderzoekje is een manifest over hoe de co-onderzoekers vinden dat omgegaan moet worden met een tweede golf. Verder is ook een bundel met verhalen en een handreiking om in gesprek te gaan met partners van het CvC. Hoe kunnen we samen oplossingen vinden voor issues die mensen in kwetsbare posities ervaren? Lees meer….
De rol van kunstenaars in tijden van Corona Kunstenaars hebben een belangrijke rol in de (ouderen)zorg om mensen in positieve gezondheid. Helaas hebben de maatregelen rondom COVID-19 roet in het eten gegooid. Kunstenaars mochten niet meer de instellingen in, samenkomsten werden afgezegd, en kunst online vormgeven is een hele uitdaging. ZonMw stimuleert ons Kunst in de Zorg onderzoek gelukkig, en daarmee ook 4 kunstprogramma’s van instellingen en 15 kunstinitiatieven door het hele land. Ook in coronatijden blijven we doorgaan met ons PAR onderzoek in coronatijden. Lees meer…
Stuur ook een samenvatting van jouw PAR project in tijden van corona op. Dan kunnen we deze aanvullen op de website. Mail naar: b.groot@amsterdamumc.nl
